Etno selo Bistrica

Vodenice i valjavice

VODENICE I VALJAVICE na reci Bistrici, u ataru istoimenog sela, predstavljaju specifičnost Braničevskog okruga. Selo Bistrica nalazi se 10-ak km jugoistočno od Petrovca.

U ambijentu netaknute prirode, na ovoj planinskoj rečici u dužini od 5 km – od izvora u podnožju planine Veliki Sumurovac pa do njenog izlaska iz sela – danas se nalazi deset sačuvanih vodenica i dve valjavice. Ovakav sačuvan kompleks postrojenja za mlevenje žita i valjanje sukna se veoma retko susreće. Nastao je u vremenskom periodu od početka 19. do sredine 20. veka. Najstarija sačuvana vodenica je Tomašević Brane, o čemu nam svedoči sačuvana turska tapija iz 1819/20. godine.

Gradnja vodenica i valjavica se zasnivala na principu funkcionalnosti, pa se radi o jednostavnim arhitektonskim rešenjima (koja su optimalna u datim planinskim uslovima). Vodenice, uglavnom, čini jedna prostorija, ređe dve. Imaju po jedna ulazna vrata sa manjim prozorom samo na sobi, dok je prostor sa vodeničnim kamenom najčešće bez prozora. Temelj je od kamena povezan krečnim malterom. Zidovi su od talpi i direka – stubaca. Krovovi su na četiri vode pokriveni ćeramidom ili biber crepom.

Obe sačuvane valjavice, na oko 100 m jedna od druge, nalaze se u neposrednoj blizini izvora reke Bistrice. Za razliku od vodenica, njihove zgrade su polubrvnare sa dvoslivnim krovom i sa po dve prostorije, za rad i za odmor.